Genişletilebilir Biçimlendirme Dili'ni (XML) ve kurumunuzun neden XML kullanması gerektiğine dair birçok sebep duymuş olabilirsiniz. Ancak, tam olarak XML nedir? Bu makale XML'nin temellerini — ne olduğunu ve nasıl çalıştığını açıklamaktadır.
Bu makalede
İşaretleme, biçimleme ve etiketlere kısa bir bakış
XML'yi oluşturan nedir?
Doğru biçimli veri hakkında birkaç sözcük
Şemalara kısa bir bakış
Dönüşümlere hızlı bir bakış
Microsoft Office Sistemi'nde XML'ye bakış
İşaretleme, biçimleme ve etiketlere kısa bir bakış
XML'yi anlamak, veri işaretleme fikrini anlamaya yardımcı olur. İnsanlar yüzyıllar boyunca belgeler oluşturdular ve bu belgeleri işaretlediler. Örneğin, öğretmenler öğrencilerin sınav kağıtlarını daima işaretlemektedirler. Öğrencilere paragraflarının yerini değiştirmelerini, cümlelerini netleştirmelerini, yazım hatalarını düzeltmelerini vb. söylerler. Bir belgeyi işaretlemek, belgedeki bilginin yapısını, anlamını ve görsel biçimini nasıl tanımladığımızdır. Daha önce Microsoft Office Word'de Değişiklikleri İzle özelliğini kullandıysanız, işaretlemenin bilgisayarda uygulanan biçimini kullanmışsınız demektir.
Bilgi işlemde "işaretleme" işlemi, "biçimleme" işlemine dönüşmüştür. Biçimleme, yapı, görsel biçim ve — XML söz konusu olduğunda — tüm verilerin anlamını tanımlamak üzere etiket adı verilen kodların (bazen de simgelerin) kullanılma işlemidir.
Bu makalenin HTML kodu, bilgisayar biçimlendirmesini çalışırken gösteren güzel bir örnektir. Makaleye göz attığınızda (Microsoft Internet Explorer'da sayfayı sağ tıklatıp Kaynağı Göster seçeneğini tıklatın) okunabilir metin ve ve gibi Köprü Metni İşaretleme Dili (HTML) etiketlerinin bir karışımını göreceksiniz. HTML ve XML belgelerindeki etiketleri tanımak çok kolaydır, çünkü bunlar açılı ayraçlar içine alınmıştır. Bu makalenin kaynak kodunda, HTML etiketleri paragrafların başlangıcını ve sonunu belirlemek ( ... </p>) ve her bir görüntünün konumunu işaretlemek gibi çeşitli işler yapmaktadır.
<p>
<h2>
<p>
XML'yi oluşturan nedir?
HTML ve XML belgelerinde etiketlerle çevrelenmiş veriler olsa da iki dilin benzerlikleri ancak buraya kadardır. HTML'de etiketler, verilerinizin görünümünü ve etkisini tanımlar (başlıkların yerleri, paragrafın başlangıç yeri, vb. XML'de etiketler, verilerinizin yapısını ve anlamını) diğer bir deyişle, verinin ne olduğunu tanımlar.
Verilerinizin yapı ve anlamını tanımladığınızda, bu verilerin birçok şekilde yeniden kullanılmasına olanak verirsiniz. Örneğin, satışlarla ilgili bir veri bloğunuz varsa ve bu bloktaki her bir öğe açıkça tanımlanıyorsa, yalnızca gerek duyduğunuz öğeleri bir satış raporuna, diğer öğeleri ise bir muhasebe veritabanına yükleyebilirsiniz. Diğer bir deyişle, bir sistemi kullanarak verilerinizi üretip XML etiketleriyle biçimleyebilir ve ardından bu verileri, donanım platformu veya işletim sistemi ne olursa olsun, diğer birçok sistemde işleyebilirsiniz. Bu taşınabilirlik özelliği, XML'yi veri alış verişinde en popüler teknolojilerden biri haline getirmiştir.
Çalışmaya devam ederken bu gerçekleri unutmayın.
HTML'yi XML'nin yerine kullanamazsınız. Bununla birlikte, XML verilerinizi HTML etiketleri içine alıp Web sayfasında görüntüleyebilirsiniz
HTML, tüm kullanıcıların paylaştığı, önceden tanımlanmış bir etiket kümesiyle sınırlandırılmıştır.
XML, verilerinizi ve bu verilerin yapısını açıklamak için gerek duyacağınız tüm etiketleri oluşturmanıza olanak verir. Örneğin, evcil hayvanlar hakkında bilgi depolamak ve paylaşmak istediğinizi düşünelim. Aşağıdaki XML kodunu oluşturabilirsiniz:
<?xml version="1.0"?>
<CAT>
<NAME>Izzy</NAME>
<BREED>Siamese</BREED>
<AGE>6</AGE>
<ALTERED>yes</ALTERED>
<DECLAWED>no</DECLAWED>
<LICENSE>Izz138bod</LICENSE>
<OWNER>Colin Wilcox</OWNER>
</CAT>
XML etiketlerinin ne tür bir veriye baktığınızı kesin olarak bilmenizi sağladığını görebilirsiniz. Örneğin, bunun bir kediyle ilgili veriler olduğunu bilir ve kedinin adını, yaşını, vb. kolayca bulabilirsiniz. Hemen hemen her veri yapısını tanımlayan etiketler oluşturma yeteneği, XML'yi "genişletilebilir" kılmaktadır.
Ancak, bu kod örneğindeki etiketleri bir HTML dosyasındaki etiketlerle karıştırmayın. Örneğin, bu XML yapısını bir HTML dosyasına yapıştırır ve dosyayı tarayıcınızda görüntülerseniz, sonuç şunun gibi olabilir:
Izzy Siamese 6 yes no Izz138bod Colin Wilcox
Tarayıcınız XML etiketlerinizi yoksayar ve yalnızca verileri görüntüler.
Doğru biçimli veri hakkında birkaç sözcük
BT bölümünüzde "doğru biçimli" XML'den bahsedildiğini duyabilirsiniz. Doğru biçimli XML dosyası, XML'yi yöneten bir dizi çok katı kurala uyar. Bir dosya bu kurallara uymuyorsa, XML çalışmayı durdurur. Örneğin, önceki kod örneğinde, her açılış etiketi bir kapama etiketine sahiptir, böylece örnek doğru biçimli olma kurallarından birine uymaktadır. Bir etiketi kaldırır ve bu dosyayı Office programlarının birinde açmaya çalışırsanız, bir hata iletisi görürsünüz ve program dosyayı kullanmanızı önler.
Doğru biçimli XML oluşturma kurallarını bilmenize gerek yoktur (kolay anlaşılır olsalar da), ancak XML verisini yalnızca veri doğru biçimli olduğunda programlarda ve sistemlerde paylaşabileceğinizi hatırlamanız gerekir.
Ayrıca XML platformdan bağımsızdır, diğer bir deyişle, donanım ya da işletim sisteminden bağımsız olarak XML kullanmak üzere yapılandırılmış her program, XML verilerinizi okuyabilir ve işleyebilir. Örneğin, doğru XML etiketleriyle, bir masaüstü programını ana bilgisayardaki verileri açmak ve bunlarla çalışmak için kullanabilirsiniz. XML verisini kimin oluşturduğundan bağımsız olarak, aynı verilerle Microsoft Office Access 2007, Microsoft Office Word 2007, Microsoft Office InfoPath 2007 ve Microsoft Office Excel 2007 gibi çeşitli Microsoft Office 2003 ve Microsoft Office Professional 2007 programlarında çalışabilirsiniz. Taşınabilir olduğundan XML, veritabanları ve kullanıcı masaüstleri arasında veri alış verişinde en popüler teknolojilerden biri olmuştur.
Etiketlendirilmiş, doğru biçimli veriye ek olarak XML sistemleri genellikle iki ek bileşen kullanır: şemalar ve dönüşümler. Aşağıdaki bölümde bu ek bileşenlerin nasıl çalıştığı açıklanmaktadır.
Şemalara kısa bir bakış
"Şema" teriminin sizi korkutmasına izin vermeyin. Şema yalnızca bir XML veri dosyasında nelerin bulunup nelerin bulunamayacağını belirten kuralları içeren bir XML dosyasıdır.
Şemalar programların verileri doğrulamasına olanak tanır. Şemalar, verileri yapılandırmaya ve oluşturan kullanıcı ve diğer tüm kullanıcılar için anlamlı olmasını sağlamaya yönelik bir çerçeve getirir. Örneğin, kullanıcı geçersiz veri (örneğin, tarih alanına metin) girerse, program kullanıcının doğru verileri girmesini isteyebilir. XML dosyasındaki veriler belirli bir şemanın kurallarına uyduğu sürece, XML'yi destekleyen her program verileri okumak, yorumlamak ve işlemek için bu şemayı kullanabilir. Örneğin,aşağıdaki örnekte gösterildiği gibi, Excel <CAT> verilerini CAT şemasına göre doğrulayabilir.
Şemalar karmaşık olabilir ve size bir şemanın nasıl oluşturulacağını öğretmek, bu makalenin kapsamının dışında olabilir. (Bunun yanı sıra, büyük bir olasılıkla bunun nasıl yapıldığını bilen bir BT bölümünüz vardır.) Ancak, şemaların nasıl göründüğünü bilmenize yardımcı olur. Aşağıdaki şema <CAT> ... </CAT> etiket kümesinin kurallarını tanımlamaktadır.
<xsd:element name="CAT">
<xsd:complexType>
<xsd:sequence>
<xsd:element name="NAME" type="xsd:string"/>
<xsd:element name="BREED" type="xsd:string"/>
<xsd:element name="AGE" type="xsd:positiveInteger"/>
<xsd:element name="ALTERED" type="xsd:boolean"/>
<xsd:element name="DECLAWED" type="xsd:boolean"/>
<xsd:element name="LICENSE" type="xsd:string"/>
<xsd:element name="OWNER" type="xsd:string"/>
</xsd:sequence>
</xsd:complexType>
</xsd:element>
Bu örnekteki her şeyi anlamadığınız için üzülmeyin. Yalnızca şu bilgileri aklınızda tutun:
Bu örnekteki satır öğelerine bildirim adı verilir. Rengi veya deseni gibi bir hayvan hakkında ek bilgilere gerek duyduğunuzda, BT bölümünüz şemaya bir bildirim ekleyebilir. XML sisteminizi işinizin gerektirdiği biçimde değiştirebilirsiniz.
Bildirimler, verinin yapısının üzerinde büyük ölçüde denetim sağlar. Örneğin, <xsd:sequence> bildirimi <NAME> ve<BREED> gibi etiketlerin yukarıda listelendiği gibi sıralanması gerektiğini belirtir. Bildirimler kullanıcıların girebileceği veri türlerini de denetler. Örneğin, yukarıdaki şema kedinin yaşının pozitif bir sayı olmasını ve ALTERED ve DECLAWED etiketleri için Boolean (TRUE veya FALSE) değerleri gerektirmektedir.
Bir XML dosyasındaki veriler şema tarafından sağlanan kurallara uyduğunda, bu verinin geçerli olduğu kabul edilir. Bir XML veri dosyasının bir şemaya göre denetlenmesine (yeterince mantıklı olarak) doğrulama adı verilir. Şema kullanımının büyük avantajı, bozuk verilerin oluşmasının engellenmesidir. Ayrıca, XML bir sorunla karşılaştığında durduğundan, şemalar bozuk verilerin bulunmasını kolaylaştırırlar.
Dönüşümlere hızlı bir bakış
Daha önce belirttiğimiz gibi, XML verilerin kullanılmasında ve yeniden kullanılmasında güçlü yöntemler sağlar. Verileri yeniden kullanma mekanizmasına Genişletilebilir Stil Sayfası Dil Dönüşümü (XSLT) ya da basit bir deyişle dönüşüm adı verilir.
Siz veya BT bölümünüz, veritabanları gibi arka uç sistemleri arasında veri alış verişi yapmak için de dönüşümler kullanabilirsiniz. Örneğin, Veritabanı A, satış verilerini satış bölümü için çok kullanışlı bir tablo yapısında depolamaktadır. Veritabanı B, gelir ve gider verilerini muhasebe bölümü için tasarlanmış bir tablo yapısında depolamaktadır. Veritabanı B, bir dönüşüm kullanarak A'dan veri kabul edebilir ve bu veriyi doğru tablolara yazabilir.
Veri dosyası, şema ve dönüşüm birleşimi, temel bir XML sistemi oluşturur. Aşağıdaki örnekte bu sistemin nasıl çalıştığı görülmektedir. Veri dosyası şemaya göre doğrulanır ve ardından bir dönüşüm ile birçok kullanılabilir yöntemle işlenir. Bu örnekte dönüşüm, verileri Web sayfasındaki bir tabloya dağıtmaktadır.
Aşağıdaki kod örneği, dönüşüm yazma yollarından biridir. <CAT> verilerini Web sayfasındaki bir tabloya yükler. Yine, bu örneğin amacı size bir dönüşümün nasıl yazıldığını göstermek değil, alabileceği formlardan birini göstermektir.
<?xml version="1.0"?>
<xsl:stylesheet version="1.0">
<TABLE>
<TR>
<TH>Name</TH>
<TH>Breed</TH>
<TH>Age</TH>
<TH>Altered</TH>
<TH>Declawed</TH>
<TH>License</TH>
<TH>Owner</TH>
</TR>
<xsl:for-each select="CAT">
<TR ALIGN="LEFT" VALIGN="TOP">
<TD>
<xsl:value-of select="NAME"/>
</TD>
<TD>
<xsl:value-of select="BREED"/>
</TD>
<TD>
<xsl:value-of select="AGE"/>
</TD>
<TD>
<xsl:value-of select="ALTERED"/>
</TD>
<TD>
<xsl:value-of select="DECLAWED"/>
</TD>
<TD>
<xsl:value-of select="LICENSE"/>
</TD>
<TD>
<xsl:value-of select="OWNER"/>
</TD>
</TR>
</xsl:for-each>
</TABLE>
Bu örnek, bir dönüşüm türünün kodlandığında nasıl görüneceğini göstermektedir, ancak verilerden size gerekenleri basit bir şekilde tarif edebileceğinizi unutmayın. Örneğin, BT bölümünüze gidebilir ve son iki yılın belirli bölgelerle ilgili satış verilerini yazdırmanız gerektiğini ve yazdırılan çıktının nasıl görünmesini istediğinizi söyleyebilirsiniz. BT bölümünüz, bu işi yapacak bir dönüşüm yazabilir veya varolan bir dönüşümü değiştirebilir.
Tüm bunları daha da kolaylaştıran, Microsoft'un ve gittikçe artan sayıdaki diğer tedarikçilerin her türden iş için dönüşümler oluşturmasıdır. Gelecekte, büyük bir olasılıkla ihtiyaçlarınızı karşılayan veya amacınıza uygun bir şekilde değiştirebileceğiniz dönüşümleri karşıdan yükleyebileceksiniz. Bu da, XML kullanımının zamanla daha ucuz bir hale gelmesi demektir.
Microsoft Office Sisteminde XML'ye bakış
Microsoft Office 2003 ve 2007 Office sürümü uygulamalarının profesyonel sürümleri kapsamlı bir XML desteği sağlamaktadır.
Office Excel 2007, Office Word 2007 ve Office PowerPoint 2007 uygulamaları XML'yi kendi varsayılan dosya biçimleri olarak kullanır; bu, birçok avantaj sağlayan bir değişikliktir.
Daha küçük dosya boyutları. Yeni biçim, önceki Office sürümlerinde kullanılan ikili biçimlerle karşılaştırıldığında dosya boyutunun %75 daha fazla azaltılmasına olanak veren ZIP ve diğer sıkıştırma teknolojilerini kullanmaktadır.
Daha kolay bilgi kurtarma ve daha fazla güvenlik. XML'nin okunabilir olmasından dolayı, bir dosyanın zarar görmesi durumunda bu dosyayı Microsoft Not Defteri ya da diğer bir metin okuyucusunda açabilir ve en azından bazı bilgilerinizi kurtarabilirsiniz. Ayrıca, yeni dosyalar Visual Basic for Applications (VBA) kodu içermediğinden çok daha güvenlidir. Yeni biçimi şablon oluşturmak için kullandığınızda, tüm ActiveX denetimleri ve VBA makroları, dosyanın ayrı ve daha güvenli bir bölümünde yer alır. Buna ek olarak, kişisel bilgileri kaldırmak için Belge Denetimcisi gibi araçları kullanabilirsiniz. Belge Denetimcisi kullanma hakkında daha fazla bilgi için bkz. Office belgelerinden gizli verileri veya kişisel bilgileri kaldırma.
Daha fazla taşınabilirlik ve esneklik. XML verileri özel ikili biçim yerine metin biçiminde depoladığından, telif hakkı ücreti ödeme zorunluluğu olmadan müşterileriniz kendi şemalarını tanımlayabilir, verilerinizi daha fazla yöntemle kullanabilir. Yeni biçimler hakkında daha fazla bilgi için bkz. Açık XML Dosya Biçimlerine Giriş.
Bazı Office programları XML' yi arka planda kullanırken, Microsoft Office OneNote™ gibi bazıları XML'yi desteklemez. Bir Office programının XML'yi destekleme biçimini öğrenmenin en iyi yolu, bu programın çevrimiçi Yardım'ını başlatmak veXML'yi aratmaktır.
Peki ama şeması olmayan XML verileriniz varsa ne olacak? XML'yi destekleyen Office programlarının verilerle çalışmanıza yardımcı olmak için kendi yaklaşımları vardır. Örneğin Excel'de şeması olmayan bir XML dosyası açtığınızda, Excel bir şema olduğunu varsayar. Ardından, Excel size bu verileri salt okunur bir dosyaya yükleme ya da bir XML listesine (Microsoft Office Excel 2003'te) veya bir XML tablosuna (Office Excel 2007 uygulamasında) eşleme seçeneği sunar. XML listelerini ve tablolarını verileri sıralamak, filtrelemek veya bunlara hesaplamalar eklemek için kullanabilirsiniz.
Office Professional 2007 ve Microsoft Office 2003 aynı XML araç kümelerini sağlar. Office Professional 2007 uygulamasında önce XML desteğini etkinleştirip, ardından da farklı yerlerde bulunan araçları başlatmanız gerekir. Araçları bu şekilde başlattıktan sonra Microsoft Office 2003 ve Office Professional 2007 uygulamasında olduğu gibi çalışırlar.